Το Μέταλλο του Πολιτισμού
Ο χαλκός είναι ένα από τα κυρία υλικά που χρησιμοποιήθηκε από τον άνθρωπο στους προϊστορικούς χρόνους. Μία από τις σημαντικότερες περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας την έχουμε ονομάσει «Εποχή του Χαλκού».
Ηνίοχος
Ο χάλκινος Ηνίοχος εκτίθεται στο Μουσείο των Δελφών. Είναι ένα από τα ευρήματα – αριστουργήματα, ξεχωριστό στολίδι των έργων τέχνης και σύμβολο μίας αιώνιας απόδειξης της διαχρονικής αξίας του χαλκού. Συγκαταλέγεται ανάμεσα στα αριστουργήματα της Αρχαίας ελληνικής και παγκόσμιας τέχνης. Παριστάνει έναν λεβεντόκορμο νεαρό ηνίοχο ύψους 1,80μ, με την ταινία που φορούσαν οι νικητές αμαξηλάτες στο κεφάλι και με μακρύ χιτώνα. Η εκτέλεση του έργου είναι αριστουργηματική χάρη στις ιδιότητες του χαλκού και πραγματικό δημιούργημα της καλλιτεχνικής έκφρασης του 5ου αι. π.Χ. (γύρω στα 470 π.Χ.).
Ιστορική αναδρομή του χαλκού
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα ο χαλκός παραμένει ένα από τα πιο γνωστά και πολύτιμα μέταλλα. Πέρασε μέσα από την ιστορία όλων των λαών και των πολιτισμών συμβάλλοντας σημαντικά στην παγκόσμια ανάπτυξη από το 7.000 π.Χ. έως σήμερα.
Μέσα από την ιστορική αναδρομή του χαλκού, ανακαλύπτουμε τη συμβολή του και τη χρήση του σε όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη του πλανήτη από την αρχαιότητα έως σήμερα. Το διαπιστώνουμε από τις χάλκινες δημιουργίες όλων των εποχών που κοσμούν σήμερα εκατοντάδες μουσεία σε όλο τον κόσμο.
H χρήση καθαρού χαλκού ήταν γνωστή στη Μικρά Ασία από το 6.500 π.Χ. ενώ από τα μέσα της 4ης χιλιετίας άρχισε ν΄ αναπτύσσεται η μεταλλουργία που προκάλεσε και την αστικοποίηση της Μεσοποταμίας. Περί το 3.000 π.Χ. η χρήση χαλκού ήταν πλήρως διαδεδομένη στην Εγγύς Ανατολή. Η χρήση του ορείχαλκου ήταν ευρύτερα διαδεδομένη στη 2η χιλιετία μέχρι την 1η όπου ακολούθησε η ευρύτερη χρήση του σιδήρου.
Ο χαλκός είναι το πρώτο από τα μέταλλα που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος για την κατασκευή σκευών, εργαλείων και όπλων. Το αιώνιο μέταλλο έγινε γνωστό περίπου το 9.000 π.Χ., πιθανόν επειδή απαντά ως αυτοφυής και δεν απαιτεί μεταλλουργική διαδικασία για την παρασκευή του σε καθαρή μορφή.
Τα παλιότερο χάλκινο αντικείμενο που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα, ανήκει στη 10η χιλιετία π.Χ. και ανακαλύφθηκε στη σπηλιά Shanidar, στο βουνό Zagros στο Ιράκ. Αυτό όπως και άλλα ευρήματα της εποχής είναι φτιαγμένο από καθαρό χαλκό, επειδή δεν ήταν ακόμη γνωστές οι τεχνικές τήξης και έτσι το μέταλλο το προμηθευόταν στη φυσική του κατάσταση από επιφανειακά αποθέματα.
Έφηβος των Αντικυθήρων
Το άγαλμα του έφηβου των Αντικυθήρων θεωρείται σήμερα κατά κοινή ομολογία πρωτότυπο, χρονολογείται στη δεκαετία 340-330 π.Χ. Η απόδοσή του, ωστόσο, σε συγκεκριμένο καλλιτέχνη διχάζει τους ερευνητές. Η πλειοψηφία πάντως των ερευνητών, που θεωρεί τον «Έφηβο των Αντικυθήρων» έργο της αργειοσικυώνιας σχολής των συνεχιστών του Πολύκλειτου, προτιμά να τον αποδίδει στον Σικυώνιο Κλέωνα, γλύπτη της «τρίτης γενιάς» καλλιτεχνών της σχολής, στην «πορεία προς τον Λύσιππο». Ο νεαρός, γυμνός άνδρας παριστάνεται όρθιος, κατενώπιον. Στηρίζεται με ολόκληρο το πέλμα στο αριστερό σκέλος, ενώ το δεξί, λυγισμένο στο γόνατο, φέρεται λοξά προς τα δεξιά και πίσω ακουμπώντας με τα δύο εσωτερικά ακροδάχτυλα στο έδαφος. Ανασηκώνει και προβάλλει διαγώνια το δεξί χέρι, ενώ έχει το αριστερό, χαμηλωμένο, χαλαρό, αρκετά κοντά στο σώμα. Στρέφει έντονα την κεφαλή προς την πλευρά του άνετου σκέλους, χωρίς να επικεντρώνει το βλέμμα προς το αντικείμενο που έφερε κάποτε στο δεξί χέρι. Η κοντή κόμη οργανώνεται σε κυματοειδείς αλληλοκαλυπτόμενους βοστρύχους, αποδοσμένους με ιδιαίτερη λεπτομέρεια και πλαστικότητα.
Ο «Έφηβος των Αντικυθήρων» έχει ερμηνευτεί κατά καιρούς ως Απόλλωνας, «Λόγιος» Ερμής που κρατά κηρύκειο και ρητορεύει, Ηρακλής με ρόπαλο ή λεοντή, νικητής αθλητής που φέρει ως έπαθλο σφαιρικό ληκύθιο, σφαίρα, στεφάνι, φιάλη ή μήλο. έχει μάλιστα θεωρηθεί ακόμη και επιτύμβιο άγαλμα νέου.
Στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό βρίσκουμε τον χαλκό να χρησιμοποιείται και ως εργαλείο για το κόψιμο της πέτρας. Στο παλάτι της Τιρύνθου βρέθηκε ένα πριόνι από φύλλο χαλκού, το οποίο μαζί με άμμο χρησιμοποιούνταν για κόψιμο μαλακών ογκολίθων.
Μηχανισμός των Αντικυθήρων
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, είναι ο αρχαιότερος χάλκινος υπολογιστής και συγχρόνως πολύπλοκο αστρονομικό όργανο, πλανητάριο και πιθανότατα και αστρονομικό ρολόι. Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι το μόνο αρχαίο επιστημονικό όργανο που επέζησε της ανακύκλωσης του χαλκού, ο οποίος ήταν πολύτιμος κατά την αρχαιότητα. Ο Μηχανισμός είναι πολύ πιο προηγμένος από τα αστρονομικά ωρολόγια που εμφανίσθηκαν στη Δυτική Ευρώπη μετά τον 14ο αιώνα.
O Μηχανισμός των Αντικυθήρων θεωρείται παγκοσμίως ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά αντικείμενα τόσο για την Ελλάδα όσο και την ανθρωπότητα, επειδή αποτελεί ένα πολύ προηγμένο μηχάνημα. Η μελέτη του μας παρέχει αδιάσειστες αποδείξεις ότι οι Έλληνες ανέπτυσσαν υψηλού επιπέδου επιστήμη και τεχνολογία βασισμένη σε γνώσεις των νόμων της φυσικής και σε μαθηματικά, πολύ ανώτερα από ό,τι εκτιμούσε μέχρι τώρα η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα.
Κατασκευάσθηκε από Έλληνες επιστήμονες, πιθανότατα μεταξύ 150 και 100 π.Χ.. Οι διαστάσεις του είναι περίπου 32x22x7 εκατοστά. Διατηρήθηκε επί 23 αιώνες και παρόλο που διαβρώθηκε από το θαλασσινό νερό, διασώθηκε καλυμμένος και προστατευμένος με ασβεστολιθικές επιθέσεις, κοράλλια και κοχύλια. Βρέθηκε σε ναυάγιο στα Αντικύθηρα από Συμιακούς δύτες το 1901-2. Το πλοίο ήταν γεμάτο με θησαυρούς που μεταφέρονταν από την Ελλάδα στη Ρώμη.
Περιγραφή του Μηχανισμού
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι το αρχαιότερο χάλκινο πολύπλοκο επιστημονικό όργανο. Σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε με βάση τα μαθηματικά, τους νόμους της φυσικής και μία προηγμένη τεχνολογία. Ο Μηχανισμός λειτουργεί με προσεκτικά σχεδιασμένα και κατασκευασμένα γρανάζια. Τα γρανάζια εκτελούν συγκεκριμένες μαθηματικές πράξεις, καθώς κινούνται γύρω από άξονες. Η κίνηση των γραναζιών κινεί δείκτες. Τα γρανάζια περιστρέφονται έτσι, ώστε να εκτελούνται συγκεκριμένες μαθηματικές πράξεις που περιγράφουν φυσικά φαινόμενα: τις κινήσεις των αστρονομικών αντικειμένων. Ο μηχανισμός προβλέπει τις εκλείψεις Σελήνης και Ηλίου. Προσδιορίζει πότε γίνονται οι Ολυμπιακοί αγώνες και οι άλλοι στεφανίτες αγώνες, δηλαδή τα Ολύμπια, τα Νάα, Ίσθμια, Πύθια, Νέμεα.
Νεότερη εποχή
Στην οικοδομή οι πρώτες μαρτυρίες για χρήση χαλκού αναφέρονται στην εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Η χρήση του χαλκού γενικεύτηκε στη νεότερη εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, όπου κράματά του, όπως ο ορείχαλκος, ο μπρούτζος κ.ά., χρησιμοποιήθηκαν για την παρασκευή εξαρτημάτων και μηχανημάτων.
Η πολεμική και ναυτιλιακή βιομηχανία, όπως και η βιομηχανοποιημένη παραγωγή απαιτούν μεγάλες ποσότητες χαλκού καθαρού ή σε κράματα. Η διαδικασία παραγωγής γίνεται ακόμη μ’ επαραδοσιακές μεθόδους. Το μετάλλευμα διαχωριζόταν σε εκείνο με πλούσιο σε χαλκό (περίπου2-4%) και σε φτωχό σε χαλκό. Η πολυπλοκότητα της διαδικασίας αποδεικνύει ότι την εποχή εκείνη είχε προχωρήσει η έρευνα για τη μεγαλύτερη δυνατή εκμετάλλευση του υλικού.
Ένα σημαντικό γεγονός συντελείται στα τέλη του 1800 και στις αρχές του 1900 μ.Χ. αιώνα, η χρήση του χαλκού ως ηλεκτρικός αγωγός. Η πραγματική ώθηση του χαλκού όμως, ήρθε κυρίως από την εξάπλωση της ηλεκτρικής ενέργειας και των εφαρμογών στην ηλεκτρονική, στις τηλεπικοινωνίες και την υγεία.
Βασικοί σταθμοί
Οι βασικοί σταθμοί που σημάδεψαν τη συμβολή του μετάλλου στις ανθρώπινη ιστορία είναι τρεις:
- Η εποχή του χαλκού:1800π.Χ. – 900 π.Χ.
- Η βιομηχανική επανάσταση 18ος αιώνας
- Σύγχρονη εποχή, ευρεία διάδοση στον ηλεκτρισμό και στην ηλεκτρονική
Τα σύμβολα του χαλκού στην Ιστορία:
Μυκηναϊκή γραφή του 1400 π.Χ. που συμβόλιζε το μέταλλο του χαλκού. Είναι συλλαβική γραφή και ονομάζεται γραμμική Β. Το πρώτο σύμβολο διαβάζεται ΧΑ και το δεύτερο ΚΟ.
Χημικό σύμβολο του χαλκού. Το αγγλικό του όνομα copper προκύπτει από το λατινικό Cuprum, λέξη η οποία με τη σειρά της προέρχεται από το νησί της Κύπρου, όπου και εξορυσσόταν κατά την ρωμαϊκή εποχή.
Κυριότερα ορυκτά
Κυριότερα ορυκτά του χαλκού είναι ο Χαλκοπυρίτης (Cu2S), ο χαλκοσίνης, o βορνίτης, ο κυπρίτης, ο μαλαχίτης και ο αζουρίτης (τα δύο τελευταία είναι ημιπολύτιμοι λίθοι).
Το χημικό στοιχείο Χαλκός (Cuprum) είναι μέταλλο με ατομικό αριθμό 29 και ατομικό βάρος 63,546 . Έχει θερμοκρασία τήξης 1084,6 °C και θερμοκρασία βρασμού 2567 °C. Το σύμβολό του είναι Cu. Έχει κοκκινωπό χρώμα και είναι όλκιμος και ελατός.
Σήμερα, ο χαλκός εξακολουθεί να αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά μέταλλα και χρησιμοποιείται ευρέως στην αρχιτεκτονική και τη διακόσμηση, στα θερμοϋδραυλικά δίκτυα, στις τέχνες, στη βιομηχανία, στις τηλεπικοινωνίες, και στον υγειονομικό κλάδο καθώς τα πλεονεκτήματά του υπερτερούν άλλων ανταγωνιστικών υλικών. Χάρη στις ιδιότητες τους, την ανθεκτικότητά του και στη διάρκειά του στο χρόνο συνεχίζει να προσφέρει σημαντικές δυνατότητες αξιοποίησης με τις πολλαπλές εφαρμογές του.